Odporność Modelu Biznesowego na zmiany klimatu

Obserwowane zmiany klimatu (średnia temperatura i narastające ilość oraz siła ekstremalnych zjawisk pogodowych), a także wynikające z nich ograniczenia w dostępie do wody, powodują wzrost świadomości klimatycznej coraz większej części społeczeństwa. W połączeniu z troską o środowisko naturalne, narastać będą siły (organizacje, ruchy społeczne i polityczne) wywierające coraz większą i skuteczniejszą presję na władze wszystkich szczebli w kierunku działań ograniczających wpływ człowieka na klimat. Na arenie międzynarodowej, część państw (tych, w których świadomość klimatyczna społeczeństwa jest największa) nadal będzie zmierzać do wprowadzania dalszych regulacji w kierunku wyeliminowania wykorzystywania paliw kopalnych do produkcji energii. Działania te będą coraz bardziej akceptowane społecznie mimo podwyższania kosztów wykorzystywanej energii.

Narastająca świadomość energetyczna w połączeniu z rosnącym kosztem energii powodować będzie coraz większe zainteresowanie efektywnością energetyczną, oszczędnością energii oraz własną produkcją energii ze źródeł odnawialnych. Zachęty ekonomiczne i lepsze technologie będą generować wzrost termomodernizacji, zakupu coraz mniej energochłonnych urządzeń (także w gospodarstwach domowych). Obniżające się koszty instalacji fotowoltaicznych, także dzięki systemom wsparcia, w połączeniu ze wzrostem cen energii elektrycznej, powodować będą lawinowy wzrost ich ilości i mocy. Kierunek ten będzie wspierany przez dodatnie sprzężenie zwrotne wynikające z faktu, że im większa będzie produkcja energii z OZE, tym droższa będzie energia w systemie energetycznym (koszty utrzymywania rezerwy mocy, bilansowania, dystrybucji). Dodatkowo mechanizm wzmacniany będzie narastającą modą na zachowania proekologiczne. Coraz więcej klientów oczekiwać i akceptować będzie większe koszty energii, o ile produkowana będzie bez negatywnego wpływu na klimat.

Powszechny i taniejący dostęp do Internetu spowoduje, że coraz większa część społeczeństwa będzie korzystać z mobilnych kanałów komunikacji i sprzedaży. Zmniejszać się będzie udział osób należących do grupy wykluczonych cyfrowo. Będzie to następowało pomimo starzejącego się społeczeństwa. Ograniczające się personalne kontakty sprzedażowe zastępowane będą stopniowo przez roboty (chat boty) i internetowe kanały sprzedaży i obsługi klientów.

Nie należy się spodziewać szczególnego wzrostu zainteresowania konsumentów wykorzystaniem drobnych zachęt ekonomicznych i zużywania energii w strefach nocnych (z obniżoną ceną) jeżeli wymaga to od konsumentów samodzielnej obserwacji i kalkulacji. W zamian zwiększy się oferta systemów automatycznej optymalizacji kosztów zużycia energii dzięki automatyce i technologiom smart home.

Odbiorcy biznesowi (w szczególności wielki przemysł) podejmować będą coraz większe wysiłki w kierunku obniżania kosztów energii przede wszystkim z powodu ich wzrostu, ale również z powodu wymuszonej przez rynek konkurencji kosztowej. Oczekiwania klientów, w szczególności w gospodarstwach domowych, skierowane będą bardziej w stronę bezpieczeństwa, łatwości obsługi i kontaktu, już nie tylko w stronę ceny.

Młode pokolenie wchodzące w okres aktywności zawodowej i konsumpcyjnej cechuje się znacznie mniejszą niż poprzednie pokolenia skłonnością do gromadzenia dóbr. Większa mobilność, gotowość do zmian, większe zainteresowanie zachowaniem balansu w życiu prywatnym i pracy, połączone są z chęcią korzystania ze wszystkich dostępnych dóbr bez potrzeby ich posiadania. Tworzy to większą przestrzeń dla wszystkich perspektyw share-economy. Zwiększy się rynek dla współdzielonych dóbr i usług.

Największe problemy zmiany klimatyczne wywołają w najbiedniejszych krajach świata, co może skutkować kolejnymi kryzysami migracyjnymi, a w konsekwencji rosnącymi problemami politycznymi i związanymi z bezpieczeństwem w krajach bogatych. Takie zjawiska mogą powodować konieczność wzmożenia wysiłków na rzecz bezpieczeństwa infrastruktury energetycznej.

Presja społeczna i regulacje unijne powodują wprowadzanie w kraju coraz bardziej restrykcyjnych norm środowiskowych i rosnące opodatkowanie emisji CO₂ (opłaty za emisje CO₂). Ciągły wzrost cen uprawnień do emisji CO₂ związany jest również ze stosowaniem mechanizmów regulacyjnych skutkujących zmniejszeniem podaży uprawnień do emisji. Zobowiązania unijne do redukcji emisji o ponad 40 % w 2030 roku, będą realizowane właśnie poprzez kontrole podaży. W drugiej połowie dekady spodziewane jest wydanie kolejnej wersji konkluzji BAT. Dostosowanie jednostek węglowych do zaostrzonych norm emisyjnych może okazać się niemożliwe technologiczne dla starszych źródeł lub bardzo kosztowne i ekonomicznie nieuzasadnione.

Dotyczy to  konwencjonalnych technologii wytwarzania energii elektrycznej, ale spodziewać się można również wzrostu wymagań dla instalacji produkujących ciepło systemowe i technologiczne. Dotknie to najbardziej małe ciepłownie opalane węglem kamiennym.

Wszystkim procesom energetycznym z wykorzystaniem węgla towarzyszy wytwarzanie ubocznych produktów spalania i wydobycia. Spodziewać się należy bardziej restrykcyjnych, a przez to kosztownych wymogów, co do ich składowania i przetwarzania.

Zwiększający się udział niesterowalnych źródeł OZE w miksach wytwórczych krajów UE wymusi nowe regulacje dotyczące wymiany transgranicznej i handlu energią na platformach ponadnarodowych. Wynika to z doktrynalnego podejścia do wolnego przepływu towarów i usług. Używany obecnie argument odpowiedzialności za bezpieczeństwo energetyczne kraju na poziomie krajowym będzie miał coraz mniejsze znaczenie w obliczu konieczności zapewnienia bezpieczeństwa przy niedoborze źródeł sterowalnych. Kraje będą coraz bardziej zainteresowane możliwością zapewnienia sobie dodatkowych rezerw za granicą. Należy spodziewać się większego zainteresowania wprowadzeniem rynków dwutowarowych w krajach europejskich, które do tej pory tego nie wprowadziły.

Regulacje klimatyczne wpływać będą na sektor energetyczny również pośrednio. Nowe wymogi wobec instytucji finansowych powodują praktycznie odcięcie technologii węglowych od europejskich źródeł finansowania. Podwyższa to koszty finansowe i stanowi dodatkowy bodziec uniemożliwiający ich rozwój. W tym samym czasie inwestorzy i instytucje finansowe chętnie uczestniczą w projektach OZE. Żadne pomocowe środki europejskie nie będą dostępne na rozwój sektora wytwarzania energii opartej na węglu, a dla źródeł opartych na gazie dostęp ten będzie ograniczany. Dla sektora wytwarzania energii elektrycznej i ciepła fundusze pomocowe kierowane mogą być wyłącznie na restrukturyzację i łagodzenie skutków społecznych oraz transformacji w kierunku wytwarzania energii z OZE.

W związku z faktem, że zapewnienie bezpieczeństwa społecznego, gospodarczego, a także osobistego obywateli będzie jednym z największych wyzwań, należy spodziewać się coraz bardziej restrykcyjnych przepisów dotyczących bezpieczeństwa infrastruktury, ochrony konkurencji i konsumentów i ochrony danych osobowych. Będą to kolejne czynniki utrudniające prowadzenie biznesu i podnoszące koszty.

Wzrastająca ilość niesterowalnych źródeł OZE, a także zwiększająca się ilość instalacji prosumenckich coraz bardziej wpływa na system energetyczny w perspektywie technicznej i handlowej. Wzrost efektywności energetycznej klientów i wzrastająca produkcja z instalacji prosumenckich powodują spadek zapotrzebowania w źródłach systemowych. Ten trend w połączeniu ze wzrastającymi cenami paliw kopalnych i/lub brakiem pewności ich dostaw, wzrostem kosztów środowiskowo-klimatycznych (emisja CO₂ i koszty pozostałych emisji), powoduje że rola elektrowni systemowych (w szczególności opalanych węglem), przesunie się z pozycji źródeł podstawowych na uzupełniające. Oznacza to skrócenie czasu i wielkości produkcji, a więc zwiększenie udziału kosztów stałych w ogóle kosztów. Ten mechanizm spowoduje konieczność odstawiania bloków energetycznych, które nie uzyskają wsparcia z rynku mocy, ponieważ nie będą generować wystarczającej marży przy malejącej produkcji. W konsekwencji mogą wystąpić deficyty mocy w okresach małej produkcji źródeł OZE. Dodatkowo malejąca produkcja z jednostek węglowych wpłynie na zmniejszające się zapotrzebowanie na węgiel energetyczny. Zmniejszać się będzie również wykorzystywanie węgla do celów grzewczych w związku z regulacjami antysmogowymi, a także zwiększającą się konkurencyjnością używania gazu ziemnego i pomp ciepła w gospodarstwach domowych.

Zakłada się, że będzie rosło znaczenie połączeń transgranicznych i ułatwień w obrocie transgranicznym. Spowoduje to większą integrację systemów pomiędzy krajami i większą konkurencję, a także powiązanie cenowe. Stanowi to dodatkowy czynnik uniemożliwiający uzasadnioną ekonomicznie pracę najmniej efektywnych źródeł (wyeksploatowanych jednostek opalanych węglem).

Zwiększający się udział elektrowni wiatrowych w miksie produkcyjnym spowoduje wzrost zmienności cen, co w połączeniu z zaostrzaniem regulacji klimatycznych i wzrostem zmienności cen uprawnień do emisji CO₂ stworzy sytuację, w której inwestycje w nowe źródła węglowe, a także nakłady na modernizacje i remonty tych źródeł będą nieakceptowalnie ryzykowne.

Sieci przesyłowe i dystrybucyjne zmieniają swój charakter z tradycyjnego kierunku przepływu energii z elektrowni do sieci przesyłowej, dalej do sieci dystrybucyjnej i klientów na rosnące przepływy w przeciwnym kierunków czyli z sieci niskich napięć do sieci o napięciu wyższym. Wymusza to podejmowanie działań inwestycyjnych w kierunku opomiarowania sieci z transmisją danych i systemów informatycznych wspierających zarządzanie siecią w celu utrzymania stabilności poprzez sterowanie przepływami (obciążalność elementów sieci), kontroli napięć i mocy zwarciowych. Sieci niskich i średnich napięć wymagają dużych nakładów na modernizację, aby mogły zaabsorbować lawinowo pojawiające się rozproszone instalacje wytwórcze. Sieci dystrybucyjne, w szczególności w obszarach o małej gęstości odbioru, stają się gwarantem stabilności i bezpieczeństwa, a także swoistym „magazynem energii” dla źródeł prosumenckich i pozostałych OZE.

W najbliższych latach nie należy się spodziewać rozwoju nowych technologii magazynowania energii do poziomu umożliwiającego ich ekonomiczne wdrażanie w skali systemowej. Impulsem do upowszechnienia i wykorzystywania magazynów energii do celów systemowych mogą być znaczące ograniczenia regulacyjne wykorzystywania paliw kopalnych do produkcji energii elektrycznej i zmienność cen energii spowodowana dużym udziałem źródeł niesterowalnych.

Na rozwiązania techniczne i topologie sieci istotnie wpływają również ekstremalne zjawiska pogodowe. Wzrastająca ich ilość i siła powoduje konieczność stosowania rozwiązań odpornych, w szczególności na silne wiatry. Oznacza to konieczność budowy sieci kablowych i izolowanych (dla sieci średnich i niskich napięć) i modernizacje sieci z izolacją powietrzną w szczególności na terenach zabudowanych i leśnych.

W Polsce ciepło systemowe jest jednym z najlepiej rozwiniętych spośród systemów ciepłowniczych w Europie, a zmiany klimatyczne skutkujące łagodnymi zimami ograniczają zapotrzebowanie na ciepło. Dodatkowo relatywnie wysoki koszt ciepła systemowego zwiększa zainteresowanie termomodernizacjami i automatyką zmniejszającą jego zużycie. Czynniki te łącznie powodują coraz bardziej ograniczone możliwości rozwoju ciepłownictwa. Zmniejszona konsumpcja ciepła, rosnąca konkurencja lokalnych (indywidualnych) źródeł ciepła opartych o gaz ziemny lub energię elektryczną oraz konieczność rozbudowy sieci ciepłowniczej poza ścisłe centra miast, będą pogarszały ekonomikę tej działalności.

Tabela prezentuje nasze rozumienie obecnej sytuacji i działań w zakresie odporności modelu biznesowego na zmiany klimatu.